- سال تولد : 1304
- ملیت : ایرانی
- محل تولد : کرمانشاه
بیوگرافی محمد علی افغانی:
وی متولد 1304 در شهر کرمانشاه و نویسنده نخستین رمان واقعی به زبان فارسی (شوهر آهو خانم) است. افغانی در رابطه با خانوادهاش میگوید: «پدرم در اصفهان با کسی که سرباز ارتش سالارالدوله بود، اختلاف پیدا کرد. او گزارش داد که پدرم به سمت او تیراندازی کرده، میخواستند پدرم را بگیرند. پدربزرگم به پدرم گفت که مدتی از اصفهان برو سمت کربلا، پدرم به همراه پسر عمویش راهی عتبات شدند و بعد برگشتند کرمانشاه. پسر عموی پدرم در آنجا ازدواج کرد و ماندگار شدند. بعد هم پدرم با مادرم که او هم اصفهانی بود ازدواج کرد و دیگر ماندند در کرمانشاه. در واقع «بافتههای رنج من» حکایت همینها هست».اما من خود را کاملاً کرمانشاهی میدانم، چو پیشرفت خود را مدیون و مرهون بزرگانی چون لاهوتی، مظلومی، رشید یاسمی و... میدانم.
- شخصیت
علیمحمد افغانی یکی از پیشگامان رمان واقعگرایانه اجتماعی در ایران است. با آنکه مکتب واقعگرایی در ایران پس از نهضت مشروطه، کانون توجه قرار گرفت و به آفرینش رمانهایی با مضامین اجتماعی و سیاسی منجر شد اما علیمحمد افغانی بهخصوص با رمان شوهرِ آهوخانم مایههای عمیق اجتماعی را به آن اضافه کرد.
آثار افغانی مناسبتها و رفتارهای جامعه را منعکس میکند. خودش معتقد است «در رئالیسم مسئله کوچکی انسان مطرح نیست، بلکه بزرگی انسان حتی در جنبههای منفی ذاتیاش مطرح میگردد. رئالیسم، والایی و پرتو افکنی انسان است، عمق عواطف انسان است.
این دیدگاه افغانی همراه با نگاه انتقادیاش او را از سایر نویسندگان دوره خود متمایز میکند. او با آنکه در جوانیاش به صورت پرشوری به فعالیتهای سیاسی پرداخته است اما بعد از آزاد شدن از زندان برای همیشه سیاست حزبی را بوسید و کنار گذاشت. هیچگونه فعالیت و درگیری سیاسی مشخص عملی از او، چه در دوران پیش از انقلاب و چه پس از آن، دیده نشده است. در کانون نویسندگان ایران و شورای نویسندگان عضو نبود، اگر بود حضوری محسوس و فعال نداشت. از سال 1320 تا 1340 بازیگر بود و از 1340 تاکنون نظارهگر بوده و نظارهگر باقی خواهد ماند.
بررسی چند اثر:
- شوهرِ آهوخانم
شوهرِ آهوخانم، در انتقاد از نظام مردسالارانه حاکم بر جامعه و بیپناهی و مظلومیت زن ایرانی که بر گرد وقایع و ماجراهایی که در حد فاصل سالهای 1313 تا 1320 بر خانواده سید میران سرابی در کرمانشاه میگردد، بسط و گسترش یافته است. سالهایی که حکومت پهلوی شعار پیشرفت و همگامی با کاروان تمدن بشر و با هدف زدودن برخی آیینهای منحط دست و پا گیر جامعه ایران به شیوهای آمرانه دست به برخی اصلاحات میزندو سعی در رواج فرهنگ غرب در کشور دارد. نویسنده که رمان را به شیوه دانای کل روایت میکند، با خلق سه شخصیت اصلی و شرح اتفاقات و وقایعی که بر آنها میگذرد و با نمود شخصیت آنها در خلال توسعه ساختمان رمان، گذار جامعه سنتی ایران به سمت تجدد را در یکی از دورانهای متلاطم و پر حادثه تاریخ ایران معاصر نشان میدهد. ارزش جامعهناختی روایت شوهرِ آهوخانم نه در طرح گفت و گویی آن دیدگاهها، بلکه در اثرگذاری آن به لحاظ چگونگی مواجهه با گذشتهُ حال و آینده است. در این رمان تمایلات مردمنگارانه و یادآوری در کنار ایدههای اجتماعی رقیب در هیئت نثری وارسته ظاهر میشود
- شادکامان دره قره سو
شادکامان دره قره سو رمانی است که بعد از اجرایی شدن اصول ششگانه موسوم به انقلاب سفید در کشور که به الغای رژیم ارباب رعیتی انجامید نوشته شده و از بسیاری مسائل مربوط به روابط رعایا و مالکین با تمرکز بر روستاهای غرب کشور پرده برداشته است. زمان وقوع حودث داستان به سالهای اولیه دهه بیست بازمیگردد که کشور بعد از خروج رضاشاه از خفقان سیاسی اجتماعی رها میشود و احزاب و تجمعات سیاسی مذهبی دوباره شکل میگیرد. نویسنده داستان را به شیوه دانای کل روایت میکند، ساختمان رمان بر بستر ماجرای عاشقانه میان بهرام و سروناز به تحولات این سالها پرداخته است. سالهایی که فضای فکری جامعه در حال تغییر است و جنبش های دهقانی و کارگری رشد و توسعه مییابند. رعایا دیگر تسلیم بی قید و شرط اربابها نیستند و بر علیه آنها طغیان میکنند و سهم بیشتری از زمین و محصولات کشاورزی میطلبند. افغانی در رمانهایش همواره با بهوجود آوردن روایت اصلی، خرده روایتهایی در اطراف آن نیز پدید میآورد. این خرده روایت ها همواره با نوعی توصیف فضای اجتماعی همراه هستند.
- شلغم میوه بهشته
افغانی، در این رمان جامعهای را به تصویر میکشد که جهالت و خرافهپرستی بر آن حاکم است و روحیه نوعدوستی و ایثار از میان مردم رخت بربسته است. اهل محل به جای یاری رساندن به بیمار و خانوادهاش، موجبات آزار و اذیت آنان را فراهم میکنند و بیمار را دیوانهای میخوانند که با باید او را با زنجیر بست و یا اینکه به مکانی دیگر منتقل کرد. افغانی ضمن مطرح ساختن ماجرایی شگرف و عجیب (رشد غیر طبیعی اندام یکی از شخصیتها) به موازات واقعیت زندگی، داستانی غریب پدید آورده، اما نتیجه روشنی گرفته است. او نشان داده است که وقتی مردم تصور درستی از واقعیت ندارند، به خرافه و جادو روی میآورند و بدون اطلاع دقیق از اصل جریان، عقاید خود مبنی بر شوم بودن خانه را به بیماری جنون گل تسری خواهند داد. شلغم را میتوان نشانهای از فساد همه گیر جامعه دانست که در عمق آن ریشه دوانیده و موجب مسخ ارزشهای انسانی شده است. افرادی که خود در منجلاب فساد غوطه میخورند و سالهاست که از هیأت انسان خارج شدهاند، دیگران را به جنون و فساد متهم میکنند و با یاوه گوییهای خود زمینه نابودی دیگران را فراهم میآورند.
کارنامه و فهرست آثار
- 1340 - رمان شوهرِ آهوخانم، انتشار توسط نشر امیرکبیر در دو هزار نسخه
- 1345 - چاپ رمان شادکامان دره قرهسو
- 1353 - چاپ رمان شلغم میوه بهشته
- 1360 - چاپ رمان سیندخت
- 1361 - چاپ رمان بافتههای رنج
- 1364 - چاپ رمان دکتر بکتاش
- 1367 - چاپ رمان همسفرها
- 1370 - انتشار کتاب محکوم به اعدام
- 1372 - انتشار کتاب بوتهزار
- 1377 - انتشار کتاب خداحافظ دخترم
- 1377 - انتشار کتاب دختر دایی پروین
- 1377 - نوشتن داستان حاج الله باشی