نگاه 
علی محمد افغانی 
معرفی کتاب «شوهر آهو خانم» اثر «علی‌محمد افغانی»
کتاب «شوهر آهو خانم» اثر «علی‌محمد افغانی» که در سال «1340 شمسی» با موضوع زندگی اسفبار زنان جامعه نوشته شده است. این کتاب، جزء کتاب‌های واقع‌گرانه می‌باشد و به گونه‌ای نوشته شده است که هنگام مطالعه به راحتی می‌توان متن کتاب را در ذهن تجسّم کرد. یعنی به تمام زوایای مختلف آن دوره پرداخته است. همین موضوع سبب حجیم شدن این رمان شده است.
زندگی که در رمان شوهر آهو خانم روایت شده است، سال 1313 دوره‌ی رضاخان را نشان می‌دهد. در آن زمان، جامعه فضای مردسالارانه‌ای داشت و وظیفه‌ی زنان تنها خانه‌داری بود که رمان شوهر آهو خانم، به خوبی این فضا را به تصویر کشیده است. در آن زمان، برخی از مردها به همسر خود نمی‌توانستند وفادار بمانند و چند همسر اختیار می‌کردند. افرادی که این رمان را مطالعه می‌کنند، با سبک زندگی آن دوره به خوبی آشنا می‌شوند زیرا این رمان زندگی مردم عادی آن زمان را توصیف کرده و به ریزترین مسائل هم پرداخته است. رمان شوهر آهو خانم با گذشت حدود 55 سال، هنوز جزء رمان‌های پرمخاطب به حساب می‌آید.
کتاب شوهر آهو خانم، با استقبال بسیار بالای مردم مواجه شد که این موضوع سبب شد، داوود ملاپور کارگردانی این فیلم را برعهده بگیرد. کتاب شوهر آهوخانم توسط بازیگرانی همچون مهری ودادیان، حسین اشراق، اکبر مشکین، فرخ‌لقا هوشمند، عدیله اشراق، گیتی فروهر و مرتضی کاشانی در سال 1347 ساخته شد.
دیگران مهم در ارتباط با این کتاب چه گفته‌اند؟
به نقل از آقای دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن: پس از خواندن شوهر آهو خانم من چون کسی هستم که خواب شگفت‌آور خوشی دیده است و نمی‌تواند از تعریف آن برای دیگران چشم بپوشد. این اثر درست زمانی فرارسیده که هیچکس انتظارش را نداشته است.... و اکنون اگر بخواهیم بزرگ‌ترین داستان پرداز زبان فارسی را نام ببریم بی‌گفت‌وگو جز علی محمد افغانی کس دیگری نمی‌تواند بود... از همان صفحه اوّل کتاب، لحن تازه کلام و سرشاری و طراوت آن ما را می‌رباید. فکرها و صحنه‌های رنگارنگ پشت سرهم می‌آید، بی آن‌که بیم آن باشد که ذخیره آن‌ها به پایان برسد. اگر صادق هدایت را استثناء کنیم، دیگر هیچکس را نخواهیم یافت، که با آن همه استادی و لطف مثال‌ها و کنایه‌های فارسی را به کار برده باشد. شوهر آهو خانم خزانه‌ای است که تمثیل‌ها و لطیفه‌ها و اشاره‌های مذهبی و اساطیری و تاریخی، آنچه مایه تحسین و اعجاب است، نه احاطه او بر این نکات، بلکه طرز گنجاندن و به کاربردن آن‌هاست.
به نقل از آقای محمدعلی سپانلو: گرچه این رمان گهگاه دستخوش اطناب ملال‌آوری است، و به خصوص گفتگوها زیر تأثیر رمان نویسان قرن 19 آمیخته با اساطیر و احادیث غرب و شرق است، و اغلب در حد معلومات گویندگان نیست، اما در ضمن نویسنده در چند خط اصلی موفّق بوده است. در لابه‌لای داستان چشم‌انداز گویایی از زندگی و تاریخ کشور را در یک شهرستان در سال‌های اثر (1313-1320) ترسیم کرده است و در حاشیه حوادثی که برقهرمانان اصلی می‌گذرد، ماجرای تغییر لباس و کلاه و کشف حجاب، برخوردهای صنفی، نظام اداری و حکومتی، رابطه شهر و روستا و سلسله روابط مردم با قدرت جابرانه مستقر کشف و روشن شده است.
به نقل از حسین عابدینی: شوهر آهو خانم گرفتار دوگانگی عجیبی است، در مرز بین اثر هنری و اثر بازاری معلق است. افغانی، همچون نویسندگان اوّلین رمان‌های اجتماعی، غریزی می‌نویسد و ذهنش تشکل و تربیت هنرمندانه را نیافته است. چنین است که داستان دچار آشفتگی می‌شود. نویسنده جابه‌جا سیر داستان را می‌گسلد، پند و اندرز می‌دهد، از ارسطو و پاسکال و دیگران نقل قول می‌آورد، فضل فروشی می‌کند، اساطیر یونان و احادیث مذهبی را به یاری می‌گیرد، گفتگوها، که محاوره‌ای نوشته شده‌اند، اغلب در ساختن شخصیت‌ها و پیشبرد حوادث به کار می‌آیند. اما گاه به سخنرانی‌های طولانی تبدیل می‌شوند، و صحنه‌های بدلی و عاری از احساس هنرمندانه می‌آفرینند، در این مواقع حرف‌هایی از قول آدم‌ها بیان می‌شود که با توجه به موقعیت و روحیه‌شان، هیچکس نمی‌تواند از دهان آن‌ها بپذیرد، مثلاً هما یا سید میران، سخنان خود را با اسطوره‌های یونان و روم می‌آرایند، نثر که غالباً روشن و گویاست، گاه کهنه و توضیحی می‌شود و واژه‌های ادبی، عامیانه و روزنامه‌ای در جمله‌های طولانی در هم می‌آمیزند توصیف‌های واقع گرایانه رمان قرن نوزدهمی با توصیف رمانتیک به شیوه حجازی مخدوش می‌شوند و یک‌دستی رمان از بین می‌رود.
به نقل از جمال میرصادقی: رمان شوهرآهو خانم در قالب تعریف‌های رمان‌های فرنگی نمی‌گنجد. این رمان از نظر شکل و محتوا و شخصیت پردازی هم ویژگی‌های رمان‌های فرنگی را دارد و هم خصوصیات قصه‌های بلند فارسی را، به عبارت روشن‌تر از نظر شخصیت‌سازی و شکل و قالب شوهر آهو خانم یادآور رمان‌های قرن نوزدهم اروپاست، و از این نظر که این شخصیت‌ها کلی بافند و هر کدام به زبان عالمانه، فضل‌فروشی و گنده‌گویی می‌کنند و هویت فردی آن‌ها از میان مکالمه‌هایشان باز نموده نمی‌شود، تا حدودی به قصه‌های بلند ایرانی شباهت پیدا می‌کند، نکته دیگر اینکه محتوایی کاملاً ایرانی دارد، که بازگوکننده خصوصیات روحی و معنوی و قومی مردم ایران است. نویسنده در همه جا خود را به جای شخصیت‌های داستان می‌گذارد، یعنی به شیوه نویسندگان قرن نوزدهم، شخصیت‌های رمان خود را از بیرون و درون زیر نظر می‌گیرد و بر کارها و افکار آن‌ها نظارت مستقیم دارد، به عبارت دیگر یک آگاه همه چیزدان و عقل کل است. اما برخلاف این رمان‌ها، همان طور که اشاره رفت، نویسنده با زبان روشنفکرانه خود و معلومات خود به جای شخصیت‌های رمان حرف می‌زند، به همین دلیل در کتاب بی‌سواد، عامی، روشنفکر و آگاه همه مثل هم حرف می‌زنند و کتاب مشحون از کلمات قصار فیلسوفان ایرانی و خارجی و عقاید و افکار شخصیت‌های مذهبی و اجتماعی است. این رمان خواننده را بیش‌تر به یاد قصه‌های بلند ایرانی مثل سمک عیار و امیرارسلان و منظومه‌های داستانی شاعران ایرانی می‌اندازد که در آن‌ها شاعر یا نویسنده عقاید و افکار خود را در دهان شخصیت‌های داستان مخلوق خود می‌گذارد، و در حقیقت به جای آن که نویسنده شخصیت‌های داستان را به گفت‌وگو وادارد، شخصیت‌ها، به زبان نویسنده صحبت می‌کنند و توضیح دهنده افکار و وسعت معلومات او هستند.
به نقل از آقای نجف دریابندی: نویسنده در این داستان از زندگی مردم عادی اجتماع ما، تراژدی عمیقی پدید آورده و صحنه‌هایی پرداخته است که انسان را به یاد صحنه‌های آثار (الزاک) و (تولستوی) می‌اندازد. و این نخستین بار است که یک کتاب فارسی به من جرئت چنین قیاسی را می‌دهد. علی‌محمد افغانی در شوهر آهو خانم نشان می‌دهد که نویسنده‌ای است تیزبین که حرکات زن و مرد و کودک و حتی سگ و گربه را به خوبی می‌بیند. از اختلافات آسیابان و نانوا تا دعوای دو هوو و کتک کاری زن و شوهر، همه را می‌تواند چنان توصیف کند که خواننده صحنه را پیش چشم خود مجسم ببیند. از اسرار زنان و عوالم کودکان خبر دارد. در هر گوشه از زندگی می‌تواند زیبایی را ببیند و آن را به قدرت تمام ستایش کند. آدم‌های او آدم‌هایی واقعی هستند که در هر کجای داستان پیدا شوند و گوشه ای از شخصیت آن‌ها بازگو شود، این گوشه با گوشه‌های دیگر که در جاهای دیگر دیده‌ایم چنان جفت می‌شوند که از مجموع آن‌ها آدم کامل و صحیح پدید می‌آید. به علاوه او آدم‌ها را به دو دسته خوب و بد، چنان‌که شیوه نویسندگان رمانتیک است، تقسیم نمی‌کند. حتی کسی که مرتکب کاری شبیه به جنایت می‌شود همچنان انسان باقی می‌ماند و نویسنده محبت خود را از او دریغ نمی‌دارد.
به نقل از آقای دکتر سیروس پرهام: بی‌گمان، بزرگ‌ترین رمان زبان فارسی به وجود آمده و با قید احتیاط، تواناترین داستان نویس ایرانی، درست همان لحظه‌ای که انتظارش نمی‌رفت، پا به میدان نهاده است. رمان شوهر آهو خانم علی‌محمد افغانی، که نخستین اثر این نویسنده تازه رسیده است، خلاء دیرین رمان فارسی را پر می‌کند، خلاء عمیقی که با وجود چشم هایش بزرگ علوی تاکنون پر نشده بود. اگر م.ا. به آذین رمان خانواده امین زادگان را به پایان می‌رساند و یا تقی مدرسی سرانجام بر وسواس خود چیره می‌شد و رمان شهر کلاغان را منتشر می‌کرد، این افتخار نصیب آنان می‌گشت. اما علی‌محمد افغانی با اولین ضربه خود کوهی در دل این دره ژرف فرو ریخته و این شکاف کهن را یک‌باره پر کرده است.
به نقل از محمد نحیف: علی‌محمد افغانی در رمان شوهر آهو خانم از روش‌های گوناگونی برای پرداخت شخصیت‌هایش سود جسته است. 1.توصیف مستقیم 2. توصیف در خلال گفت‌وگو 3. توصیف در خلال حرکت.
به نقل از بزرگ علوی: هر زمان به وسیله گفت‌وگوها، افکار و احساساتشان بیان می‌شود یا وقتی وضع روحیشان به وسیله نویسنده وصف می‌شود همیشه بیان تصنعی خواننده را آزار می‌دهد.
بخشی از کتاب
قسمت‌هایی از کتاب: «شوهر آهو خانم نخستین اثر علی‌محمد افغانی است که با استقبال بی‌نظیری در بازار کتاب ایران مواجه شد. انتشار این رمان در سال 1340 حادثه‌ای مهم در ادبیات داستانی ایران بود. نویسنده در ساختن تصاویر بسیار تواناست و با نثری مینیاتوری و ظرافتی خاص خواننده را در فضای رمان قرار می‌دهد.»
خلاصه‌ای از متن کتاب: «در این کتاب، زندگی آهو خانم سال 1313 در کرمانشاه روایت شده است که زنی بسیار زحمتکش و صبور بود. شوهر آهو خانم، سیدمیرا سرابی، مردی موفّق و رئیس صنف نانوایان کرمانشاه بود. سیدمیرا، موفّقیّت خود را مدیون همسرش است زیرا آهو خانم در طول زندگی هم‌پای او بود. در یکی از روزهای عادی، زنی زیبا به نام هما، به محل کار سیدمیرا می‌رود و و توجه او را به خود جلب می‌کند. هما زنی سرکش و هوس‌ران بود که در مجالس عروسی رقاصی می‌کرد. سیدمیرا، هما را به عنوان مستاجر به خانه‌ی خود برد و پس از گذشت مدتی او را به عقد خود درآورد.
سیدمیرا آنقدر شیفته‌ی هما شده بود که آهو خانم و فرزندانش دیگر برایش اهمیّت نداشتند. هما اصلاً به سیدمیرا توجه نمی‌کرد و بدون فکر ولخرجی می‌کرد که همین موضوع سبب شد سیدمیرا خانه و مغازه‌ی خود را از دست بدهد. در این میان آهو خانم، خود را اضافی می‌دانست و تصمیم گرفت آن جا را ترک کند. هما که زنی وفادار نبود، در یکی از روزها با معشوقه‌ی قبلی خود فرار می‌کند و سیدمیرا را تنها می‌گذارد. در این زمان سیدمیرا بسیار از کرده‌ی خود پشیمان می‌شود. آهو خانم به یاری سیدمیرا می‌آید و سعی می‌کند زندگی را دوباره از نو بسازد.»
درباره «علی‌محمد افغانی»
یکی از نویسندگان معروف ایرانی، «علی‌محمد افغانی» است که در 11 دی‌ماه سال 1303 در کرمانشاه متولّد شد. قبل از دوران انقلاب مشروطه، پدر و مادر علی‌محمد، در اصفهان زندگی می‌کردند امّا در آن زمان، به کرمانشاه نقل مکان کردند. علی‌محمد افغانی، خانواده‌ی نسبتاً فقیری داشت که برای درس پزشکی به تهران آمد امّا به دلیل یک‌سری مسائل وارد دانشکده‌ی افسری شد. هوش بالای محمدعلی، سبب کسب بورس تحصیلی به آمریکا شد که در همان زمان با ادبیات و رمان‌نویسی آشنا شد. از آن جایی که علی‌محمد افغانی، عضو سازمان نظامی حزب توده ایران بود، در سال 1333 دستگیر شد. در ابتدا حکم آن، اعدام بود ولی پس از گذشت پنج سال آزاد شد. علی‌محمد افغانی، در طول این پنج سالی که زندان بود، رمان شوهر آهو خانم را نوشت. پس از آزادی‌اش، با هزینه‌ی شخصی خود این رمان را در دو هزار نسخه منتشر کرد. آثار بعدی او که (شادکامان دره قره‌سو) بود، به اندازه‌ی شوهر آهو خانم مورد استقبال قرار نگرفت. پس از آن، به مدت 10 سال کتابی ننوشت و به شغل دیگر خود، یعنی کار در شرکت ژاپنی، مشغول بود. در نهایت، به آمریکا مهاجرت کرد و زندگی‌نامه‌ی خود را به زبان انگلیسی به چاپ رساند.
دیگر آثار «علی‌محمد افغانی»
محمدعلی افغانی، در طول زندگی خود، کتاب‌های زیادی را تدوین کرده است که معرف‌ترین آن شوهر آهو خانم می‌باشد. دیگر آثار علی‌محمد افغانی عبارتند از:
شوهر آهو خانم، شادکامان دره قره‌سو، سیندخت، شلغم میوه‌ی بهشته، بافته‌های رنج، بوته زار، محکوم به اعدام، دکتر بکتاش، همسفرها، دختردایی پروین، صوفی صحنه و دزد کنگاور، دنیای پدران و دنیای فرزندان، حاج الله باشی، خداحافظ دخترم و سنگی بر روی بافه.
کتاب «شوهر آهو خانم» برنده‌ی چه جایزه‌ای شد؟
زمانی که کتاب شوهر آهو خانم منتشر شد، «انجمن کتاب ایران» بهترین جایزه‌ی رمان سال را به آن اختصاص داد. زیرا مردم اسقبال بسیار خوبی از این رمان کردند.
بهترین نسخه کتاب «شوهر آهو خانم»
کتاب شوهر آهو خانم، توسط دو انتشارات نگاه و امیرکبیر منتشر شده است که انتشارات نگاه پرفروش‌تر می‌باشد.
ثبت دیدگاه
دیدگاه کاربران